Jan Erik Keman

De hardwerkende en ‘normale’ Nederlander moet er financieel op vooruit. Als het nieuwe kabinet een motto heeft is het dat. Vooral de middeninkomens zouden volgens de coalitiepartijen de rekening van de crisis hebben betaald en verdienen nu het wat beter gaat een steuntje in de rug. Maar belooft het kabinet: iedereen die werkt profiteert. De CEO, de advocaat én de postbezorger.

Iedereen behalve de mensen met een arbeidshandicap, vreest de Zoetermeerse wethouder Taco Kuiper. Rutte III wil namelijk de loonkostensubsidie afschaffen. ‘Dat kan weleens heel beroerd uitpakken. De loonkostensubsidie is echt een heel mooi instrument. Werkgevers kunnen hem eenvoudig aanvragen en werknemers die niet voor de volle 100% productief zijn, krijgen zo wel een volwaardig salaris en bouwen een pensioen op.’

Het geeft mensen met arbeidshandicap zekerheid en voldoening, vindt Kuiper. ‘Ze horen er echt bij op de werkvloer. En zo ervaren ze dat ook.’ Als de plannen van het kabinet doorgaan, zal dat anders zijn. ‘Met loondispensatie betalen de werkgevers maar een gedeelte van het salaris. Iemand die voor 30% arbeidsproductief is, krijgt 30% van de werkgever. De rest moet dan worden uitgekeerd door de gemeente. Of je het wilt of niet: dat maakt verschil. Financieel, maar zeker ook emotioneel. Arbeidsgehandicapten worden constant met de neus op de feiten gedrukt als ze naar hun salarisstrookje kijken. Een werkgever zegt eigenlijk: “Jij bent slechts de helft waard.”’

Met het afschaffen van de loonkostensubsidie creëer je een nieuwe groep werkende armen

Maar het belangrijkste verschil is dat iemand met een loonkostensubsidie een volwaardig cao-loon krijgt en iemand met loondispensatie niet. Met loonkostensubsidie krijg je minimumloon, heb je goede arbeidsvoorwaarden en bouw je pensioenrechten op. Bij loondispensatie ligt dat anders. Allereerst is die gekoppeld aan de uitkering waar iemand recht op heeft. Heeft iemand recht op bijstand, dan vult de gemeente het geld van de werkgever aan tot bijstandsniveau. ‘Het afschaffen van de loonkostensubsidie komt neer op een aanzienlijke inkomensachteruitgang,’ denkt Kuiper. ‘We creëren daarmee een nieuwe groep van werkende armen.’

Het idee van loondispensatie is dat mensen die werken met een aanvullende bijstandsuitkering de potentie hebben om door te groeien naar een volwaardig betaalde baan. Bij arbeidsgehandicapten ligt dat haast per definitie anders. Zij zullen nooit voor de volle 100% arbeidsproductief zijn en altijd afhankelijk blijven van de loondispensatie. ‘Dit mogen we echt niet accepteren,’ vindt Kuiper. ‘Het lijkt mij de hoogste tijd voor wat pittige Kamervragen.’

‘Hoe het precies gaat uitvallen, valt nu nog niet precies te zeggen,’ zegt Bülent Aydin, gemeenteraadslid in Den Haag. ‘Maar zoals ik het nu zie zeg je tegen die mensen dat ze ook blij moeten zijn met wat minder geld en zekerheid, en meer gedoe. Hun arbeidsvoorwaarden worden bij het grofvuil gezet. Zeker voor de nuggers (niet uitkeringsgerechtigden, red.) kan het heel negatief uitpakken. Aangezien zij geen recht hebben op een uitkering, hoeft de gemeente niet bij te springen en het salaris op te hogen naar bijstandsniveau.’

Rechts rotbeleid

‘Nogmaals, het blijft giswerk. Maar ook als onze inschatting maar voor een gedeelte klopt, gaan de arbeidsgehandicapten er sterk op achteruit,’ zegt Aydin. Uit een eerste berekening van de Haagse fractie bleek namelijk dat met het schrappen van de loonkostensubsidie in totaal zo’n € 750 miljoen gemoeid is.

Het kabinet stelt dat met het afschaffen van de loonkostensubsidie geld wordt vrijgemaakt voor de beschutte werkplekken. ‘Als dat al waar is, dan is het nog onzinnig,’ zegt Kuiper. ‘Beschutte werkplekken zijn bedoeld voor mensen die nooit bij een reguliere werkgever terecht kunnen. Natuurlijk moet je dat ook doen, maar het is geen vervanging van. Ik geloof erg in de inclusieve arbeidsmarkt. Iedereen doet naar eigen kunnen mee. Als je alleen op beschutte werkplekken inzet en mensen met een beperking die met wat hulp wel terecht kunnen bij een reguliere werkgever daar onderbrengt, laat je dat idee varen. Meer dan jammer, eigenlijk is het schandalig.’

Het is niet alleen stom, maar ook buitengewoon onnodig

Ook Jan-Willem van de Kolk, wethouder in de Groningse gemeente Bedum, vindt de afschaffing van de loonkostensubsidie buitengewoon treurig. ‘De crisis is voorbij, de economie gaat als een trein en wat zegt het nieuwe kabinet tegen de meest kwetsbare groep? Met de bijstand mag je blij zijn, een volwaardig en zeker bestaan zit er voor jou niet in. En tegelijkertijd krijgen de mensen die het toch al breed hebben allerlei belastingvoordelen. Buitengewoon naar, vervelend en vooral rechts beleid, terwijl het volkomen onnodig is.’

‘Extra beschutte werkplekken ben ik natuurlijk voor,’ zegt Van de Kolk. ‘Maar ik kan dat niet rijmen met het feit dat gemeenten per sw’er steeds minder geld krijgen. Die bezuinigingen gaan gewoon door. Gemeenten krijgen steeds minder geld, terwijl de kosten toenemen.’ De gevolgen laten zich volgens de Groningse wethouder raden: rode cijfers en begeleiding die tekort schiet.

Tegenprestatie in ere hersteld

Ook elders zie je de verrechtsing terug, constateert Van der Kolk. Waar Klijnsma ondanks felle tegenstand van de VVD mondjesmaat experimenten met de bijstand toestond, lijkt de verplichte tegenprestatie weer helemaal terug op de politieke agenda. Het kabinet gaat met gemeenten het gesprek aan over hoe ze ‘actief uitvoering geven aan de bestaande tegenprestatie’. ‘Het is niet verkeerd om mensen in de bijstand te ondersteunen. Een tegenprestatie kan heel nuttig zijn om samen aan het perspectief van mensen te werken, maar doe het dan daarom en niet om te straffen. Een verplichte sanctie werkt juist demotiverend.’

‘In Rotterdam zijn ze heel streng met de tegenprestatie, in Amsterdam niet,’ vult Aydin aan. ‘En toch zie je geen verschil. Of de tegenprestatie effect heeft en meer mensen een baan vinden, is volstrekt onduidelijk. Je legt wel heel veel druk bij bijstandsgerechtigden, zet ze weg als profiteurs en maakt wantrouwen de norm. Natuurlijk zijn er mensen die misbruik maken van het systeem en zal je die moeten aanpakken. Maar wat je met de tegenprestatie doet is de mensen, die het goed bedoelen, straffen voor wat rotte peren. Kijk liever hoe je bijstandsgerechtigden verder helpt.’

In potentie is de taaleis zo slecht nog niet, maar de uitvoer moet anders

De taaleis voor oud- en nieuwkomers, eveneens opgenomen in het regeerakkoord, zou mensen met een taalachterstand verder kunnen helpen, denkt Aydin. ‘Maar dan moet je het wel op de juiste manier doen. En ik vrees dat juist dat niet gebeurt. De gemeente leent jou geld en dan mag je het zelf uitzoeken. Allerlei malafide bedrijfjes die er alleen op uit zijn jou geld af te troggelen en daarvoor zo min mogelijk uitvoeren. Gevolg is dat je de taaltest niet haalt en het gehele bedrag moet terugbetalen aan de gemeente. Mensen blijven zitten met een schuld, en zijn geen meter verder geholpen.’

Het kan ook anders. ‘Wanneer je gemeenten de regie geeft, taalcursussen via de overheid laat verlopen en bijstandsgerechtigden niet met een schuld opzadelt, zijn we al veel verder. Helaas kiest het kabinet voor de markt.’ Dat lijkt bewust. Want hoewel men statushouders de eerste twee jaar wil ‘ontzorgen’ en voorzieningen in natura met leefgeld wil geven, wordt de inburgering overgelaten aan de private sector. ‘Precies verkeerd. Als je statushouders echt verder wil helpen, zorg je ervoor dat ze eenvoudig een goede inburgeringscursus kunnen volgen. Via de gemeente en niet bij een of ander schimmig bureautje.’

Van de Kolk gaat nog een stapje verder. ‘Die voorzieningen in natura met leefgeld zijn gewoon discriminerend. Alleen mensen in instellingen krijgen in Nederland zo’n behandeling. In plaats van ze te verwelkomen maak je statushouders meteen tot tweederangs burgers. De dominantie van de VVD valt me echt tegen. In plaats van iedereen vooruit te helpen, zet dit kabinet de meest kwetsbare groepen verder op achterstand.’